Misją Zakładu Aktywności Zawodowej (ZAZ), jest aktywizacja zawodowa oraz rehabilitacja społeczna i lecznicza osób z niepełnosprawnościami orzeczonymi w stopniu znacznym i umiarkowanym (z zaburzeniami psychicznymi, niepełnosprawnością intelektualną i spektrum autyzmu). Rehabilitację zawodową realizuje się poprzez prowadzoną działalność wytwórczo-usługową, w której te osoby znajdują zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, ale także poprzez szereg innych działań tj. wsparcie instruktora, doradztwo zawodowe, szkolenia zawodowe, możliwość zdobycia nowych kwalifikacji, czy umiejętności zawodowych.

W Polsce działa obecnie 127 zakładów aktywności zawodowej, z tego w Wielkopolsce jest ich 9. Łącznie zatrudniają 5820 osób z niepełnosprawnościami (OzN).

Podstawa prawna dla działalności ZAZ.

Zakład aktywności zawodowej jest usytuowany w polskim systemie rehabilitacji zawodowej i społecznej – co do zasady – jako ogniwo pośrednie pomiędzy podmiotami reintegracyjnymi, takimi jak WTZ czy ŚDS, a otwartym rynkiem pracy. Ponieważ jednak ustawodawca w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 573 i rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej (Dz. U. z 2012, poz. 850, z późn. zm.) nie określił maksymalnego okresu zatrudnienia w ZAZ osób z niepełnosprawnościami. Zatrudnienie to może być – ze względu na ich możliwości psychofizyczne – dla niektórych OzN docelowym w ich karierze zawodowej.

Pozytywnym efektem rehabilitacji zawodowej OzN będzie często więc osiągnięcie wyższego poziomu aktywności zawodowej od startowego, czyli np. dla osoby z zaburzeniami psychicznymi, która zmieniała często stanowiska – utrzymanie miejsca pracy przez dłuższy czas, a dla osoby z niepełnosprawnością intelektualną wykonywanie prostych, powtarzalnych zadań zawodowych ze wsparciem instruktora.

Dlaczego Zakłady Aktywności Zawodowej są ważne?

Dla osób z niepełnosprawnościami praca w zakładzie aktywności zawodowej jest często pierwszym krokiem i szansą do samodzielnego, satysfakcjonującego życia. Daje im poczucie wartości i sensu, umożliwia rozwój i samorealizację, jest formą terapii i rehabilitacji społeczno-zawodowej, szansą powrotu do społeczeństwa i kształtowania kontaktów międzyludzkich. Korzystnie wpływa na ich stosunek do samych siebie. Godność zawodowa wiąże się z poczuciem odpowiedzialności za jakość i efekty pracy. Ustabilizowane zatrudnienie oraz przebywanie w zespole wykonującym te same zadania, możliwość samodzielnego utrzymania i zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych jest podstawą do kształtowania poczucia własnej wartości osób z niepełnosprawnościami.

Praca w zakładzie umożliwia również zmianę sposobu postrzegania osób z niepełnosprawnością przez społeczeństwo, gdyż stają się nie tylko biorcami świadczeń i obciążeniem ekonomiczno-opiekuńczym dla rodzin, ale również zaangażowanymi obywatelami. W zakładzie aktywności zawodowej osoby z niepełnosprawnościami czują się naprawdę potrzebne, wykonując określone prace, służące innym. Poza możliwością zarobkowania i zdobywania umiejętności zawodowych, to też szansa na kontakt z innymi ludźmi i uzyskanie lepszego obrazu samego siebie.

W ZAZ każda osoba traktowana jest indywidualnie.

Realizacja zadań w zakładzie uwarunkowana jest przede wszystkim możliwościami psychofizycznymi pracowników. Z tego też powodu każdą osobę z niepełnosprawnością traktuje się indywidualnie i w różnym stopniu oraz czasie osiąga się określone efekty. U większości konieczne jest nabywanie i doskonalenie umiejętności zawodowych, rozwijanie samooceny i samokontroli w zakresie wykonywanych czynności, wyrabianie zaradności życiowej, uczenie jak radzić sobie z chorobą i trudnościami z niej wynikającymi, uzyskanie poprawy, która umożliwi w miarę normalne funkcjonowanie oraz kształtowanie umiejętnego nawiązywania i podtrzymywania relacji w kontaktach międzyludzkich.

Utrata takiego miejsca pracy to utrata nie tylko możliwości własnego rozwoju zawodowego, ale przede wszystkim szansy powrotu do społeczeństwa, ograniczenia kontaktów międzyludzkich, które bardzo wspomagają proces tak ważnej rehabilitacji.

Zakład Aktywności Zawodowej to perspektywa.

ZAZ stwarza osobom, które nie miały żadnych perspektyw na podjęcie zatrudnienia, odpowiednie i godne warunki rozwoju zawodowego i społecznego. Dzięki tym działaniom mogą one czuć się pełnoprawnymi obywatelami, stawiane im wymagania pozwalają polepszać indywidualne możliwości, uczą podstawowych wartości, wzmacniają wiarę w samych siebie. Dzięki otrzymywanemu wynagrodzeniu za pracę mają szansę samodzielnego utrzymania i zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych. Osoby z niepełnosprawnościami często czują się bezwartościowe i niepotrzebne. W domu rodzinnym nie wykonywały zbyt wielu czynności, były wyręczane przez innych. Dzięki tej pracy czują się potrzebni innym.

Dla części pracowników zakład jest miejscem docelowym. Ze względu na schorzenie, pogarszający się stan zdrowia, czy wiek. W takich okolicznościach nie mają żadnych szans na podjęcie zatrudnienia na otwartym rynku pracy.

Zatrudnienie pracownika z orzeczeniem o niepełnosprawności nakłada na pracodawcę i innych pracowników dodatkowe obowiązki i konieczność świadomego przyjęcia postawy wspierającej. Jednak nie każdy pracodawca potrafi sprostać tym wymaganiom, gdyż poza życzliwością potrzebna jest tu również pewna wiedza dotycząca rodzaju niepełnosprawności przyszłego, czy też obecnego pracownika, jego możliwości i ograniczeń. ZAZ wychodzi na przeciw takim potrzebom i pomaga je pomyślnie zrealizować.